Met de aanhoudende groei van het aantal zzp’ers ontvouwt zich een gig economy, waarin tijdelijke inhuur de norm is. Banen maken plaats voor projecten: zelfstandige ondernemers vervangen vaste medewerkers. Digitale platforms versnellen dit proces door vraag en aanbod te matchen tegen lage transactiekosten. Individuele competenties worden gekoppeld aan specifieke eisen voor een project. Dit heeft niet alleen betrekking op commodities, zoals een taxirit via Uber. Het gaat ook verder dan de relatief eenvoudige klus voor de loodgieter via Werkspot. Met kwalitatief goede data van opdrachtgever en opdrachtnemer, gecombineerd met slimme algoritmes, zijn straks ook de organisatieadviseur, accountant en advocaat aan de beurt.
‘The gig economy is the biggest change in the American workforce in over a century’.
(Robert Reich, voormalig secretary of labor van de VS)
Wat betekent deze ontwikkeling voor de verhouding tussen mens, werk en organisatie in onze maatschappij? Heeft hedendaagse organisatie nog wel toegevoegde waarde in de gig economy? En hoe ziet een samenleving eruit waarin het ieder voor zich is?
Gig economy in het kort
Een fulltime-dienstverband is verleden tijd in de gig economy. Mensen vergaren vanuit een zelfstandige positie inkomsten uit verschillende bronnen. Deze bronnen zijn te categoriseren naar arbeid en bezit. Denk bij de eerste aan het verhuren van een leegstaande kamer in je huis via Airbnb, het uitlenen van je auto als je deze even niet nodig hebt (Elon Musk gelooft hier heilig in met zijn Tesla Network) en het verkopen van tweedehands boeken via Bol.com. Bij arbeid gaat het bijvoorbeeld om het bezorgen van maaltijden via Deliveroo, het ontwerpen van een logo via UpWork of het uitlaten van de honden uit de wijk. Kortom, de gig worker vergaart zijn inkomen met het combineren van verschillende activiteiten, veelal ondersteund door capital platforms (zoals Airbnb en Marktplaats) en labour platforms (zoals Uber en UpWork).
Meer dan Uber en Airbnb
Tot zover de bekende voorbeelden. De gig economy beperkt zich echter niet tot commodities. Er is meer aan de hand. Ook in de professionele dienstverlening is online matching aan een opmars bezig. Internationaal is Catalant een grote speler: meer dan 40.000 business experts (o.a. op het gebied van strategie, marketing, finance en sales) zijn on demand beschikbaar voor grote opdrachtgevers als P&G, GE en Staples. In Nederland koppelt COMATCH hulpbehoevende managers aan consultants en kunnen bedrijven via LegalDutch direct zaken doen met individuele advocaten.
Toename zzp’ers
Uit grootschalig onderzoek van McKinsey blijkt dat in de VS en Europa 20 tot 30 procent van de beroepsbevolking zelfstandig werkt. Onderzoeksbureau Intuit voorspelt dat in 2020 ongeveer 40 procent van de Amerikaanse werkzame beroepsbevolking actief is als freelancer. Het Financieele Dagblad meldt dat de gig economy ook in Nederland steeds populairder wordt: 37% van de jongeren van 16 tot 25 jaar denkt na over freelancen of zzp’er worden en in de leeftijdscategorie van 25 tot 34 jaar is dat 36%. Momenteel (eind 2017) zijn er in Nederland meer dan een miljoen zzp’ers actief. Dat is ruim 12 procent van de werkzame beroepsbevolking. Ter vergelijking: in 2003 waren dit er 650.000. Deze toename van het aantal zelfstandigen is een voorbode voor de opkomende gig economy, waar betaling uitsluitend plaatsvindt per gerealiseerd resultaat.
Drijfveren van gig workers
Het onderzoek van McKinsey laat zien dat mensen die er bewust voor kiezen om door het leven te gaan als gig worker gemiddeld genomen gelukkiger zijn dan de mensen die kiezen een 9-tot-5-baan. Op het MIT Sloan symposium over de gig economy worden de volgende redenen genoemd om te kiezen voor on-demand werken: meer inkomen (72%), leuker werk (69%) en flexibeler werktijden (60%). Maar er is ook een schaduwzijde aan de gig economy; freelancen is namelijk niet voor iedereen een bewuste keuze. McKinsey geeft aan dat 14% van de gig workers (de reluctants) liever een vaste baan zou hebben, maar deze niet kan vinden. En het blijkt dat zo’n 16% van de gig workers klusjes doet, naast hun reguliere baan, uit pure noodzaak om rond te komen (de financially strapped).
Het einde van de organisatie?
In de gig economy is personal branding cruciaal. Het moet voor potentiële opdrachtgevers (al of niet op digitale platforms) helder zijn over welke competenties je beschikt en onder welke voorwaarden je levert. Omdat de mens direct gekoppeld wordt aan de klus, is het de vraag welke waarde hedendaagse organisaties toevoegen in deze nieuwe wereld. Met de komst van slimme platforms, verliest de organisatie haar klassieke taken van arbeidsverdeling en coördinatie. Algoritmes vervullen deze functies, op een veel efficiëntere wijze bovendien. Banen zijn niet langer de meest logische vorm om werk te organiseren. In veel banen gaat immers kostbare tijd verloren aan plannenmakerij, vergaderingen of het simpelweg wachten op de volgende klus. Bovendien zijn de (vaste) kosten van meeste organisaties vele malen hoger dan de transactiekosten van de platforms. De zich ontvouwende gig economy kan het einde inluiden van another middle man: de organisatie.
Right (wo)man for the job
Het is niet ondenkbaar dat het in de nabije toekomst geen keuze meer is of je wilt freelancen. In de absolute gig economy is namelijk iedereen zelfstandig ondernemer, of je nu wil of niet! In theorie kan in deze economie iedereen zijn talenten tot wasdom laten komen met maximale autonomie en flexibiliteit. Zonder tussenkomst van organisaties en managers. Waar nodig verenigen zzp’ers zich in teams, om samen mee te dingen voor een aanbesteding of om met elkaar een complex project uit te voeren. Men vindt elkaar bijvoorbeeld via Part-up of in nog te vormen communities. Aan de vraagzijde vinden opdrachtgevers gemakkelijker the right (wo)man for the job door het grotere aanbod en de betere matching, waarschijnlijk ondersteund door reviews van voorgaande klanten.
Efficiënte en kille samenleving
In de praktijk kent de gig economy nogal wat sociaal-economische uitdagingen, zeker voor een verzorgingsstaat als Nederland. Kan iedereen in onze maatschappij een rendabele positie verwerven in de gig economy? Wat doet het algoritme met die twee slechte klantreviews (terecht of onterecht)? Kun je als gig worker nog een hypotheek krijgen? Hoe zit het eigenlijk als je arbeidsongeschikt bent? En wie neemt nog de moeite om jou als schoolverlater een vak te leren? Het risico van de gig economy is dat het een extreem efficiënte maar ook heel kille samenleving creëert. Een samenleving waarin we voortdurend op onze hoede zijn en we weinig oog hebben voor elkaar. En dat terwijl we allemaal de menselijke behoefte hebben om bij een groep te horen.
Geleidelijk veranderproces
Zo ver is het nog niet. En zover hoeven we het ook niet te laten komen. De transitie naar een gig economy vindt niet van de ene op de andere dag plaats. Het aantal zzp’ers groeit, maar velen van hen hebben daarnaast nog een klassiek dienstverband of zitten in een flexibele pool van een traditionele organisatie. Vooralsnog domineren slechts enkele grote online platforms de gig economy, met Uber als onbetwiste koploper. En het wordt deze platforms niet bepaald makkelijk gemaakt: Uber moet voldoen aan de Europese vervoersregels, in Amsterdam wordt voor Airbnb-verhuur een maximumtermijn van 30 dagen ingevoerd (nu nog de handhaving, maar dat is een ander verhaal) en het meest recente tegengeluid komt van de bezorgers van Deliveroo die op 1 januari 2018 in Haarlem staakten tegen het zzp-plan van hun ‘werkgever’. Natuurlijk, de groei en impact van deze platforms zijn enorm en leiden tot de nodige onrust bij politici, werkgevers en werknemers. Maar het solidariteitsbeginsel, waar lang voor is gestreden en die de basis vormt voor onze verzorgingsstaat, wordt niet zomaar afgebroken.
Menselijke maat in gig economy
Misschien loopt het allemaal zo’n vaart niet. Maar ondanks de vertragende factoren ontvouwt de gig economy zich wel degelijk, langzaam maar zeker. Een ontwikkeling waar organisaties, platforms en overheden rekening mee moeten houden. De mens zal zich anders gaan verhouden tot werk, organisatie en maatschappij. Dat moeten we slim inrichten met elkaar. Laten we bij het vormgeven van de opkomende gig economy profiteren van de optimale inzet van ieders talenten, de verbetering van kwaliteit en de verhoging van efficiëntie, maar ook oog houden voor de menselijke maat. Laten we elkaar niet uit het oog verliezen. Uiteindelijk zijn we allemaal gebaat bij een rechtvaardige, vredige en liefdevolle samenleving.
—
In Het Financieele Dagblad van 23 december 2017 mocht ik in 100 woorden het kabinet adviseren. Dat is kort. Daarom schreef ik op Managementsite dit uitgebreidere artikel over de zich ontvouwende gig-economy en de implicaties voor mens, werk en organisatie. Met dank aan Harry Starren die mij uitnodigde om een bijdrage te leveren voor de FD-special ‘The crowd biedt gouden ideeën’.