Spraken we in de jaren zeventig nog over de ‘200 van Mertens’ als verwijzing naar de Nederlandse machtselite, nu speelt het machtsspel zich af op mondiale schaal. Waren het ooit de eigenaren van land en later productiemiddelen die de macht hadden, nu gaat het erom wie de data in handen heeft. Maakten tien jaar geleden banken en oliebedrijven nog de dienst uit op de beurs, nu zijn het de ‘Frightful Five’: Alphabet (Google’s moederbedrijf ), Amazon, Apple, Facebook en Microsoft.
EU-president Tusk waarschuwde recent voor de risico’s van deze almaar groeiende Amerikaanse datagiganten: ‘In het oosten zien we de opkomst van hen die in staat zijn om ieders gedrag te controleren, in het westen zien we de opmars van een ongecontroleerde, spontane macht’. Overigens kent China zijn eigen techreuzen, waaronder Alibaba, Tencent en Baidu.
De macht is geconcentreerd bij enkele spelers. Hoewel extreme armoede afneemt, neemt de ongelijkheid extreem toe. De rijkste 1 procent bezit 50 procent van het vermogen. Dit is niet het gevolg van een samenzwering, maar een vorm van zelforganisatie volgens de interactieregels van geglobaliseerd kapitalisme.
Machtsongelijkheid is een vorm van zelforganisatie volgens de interactieregels van geglobaliseerd kapitalisme
Om maatschappelijke stabiliteit te bewaren, is countervailing power nodig. In onze democratische samenleving kan iedere burger (tegen)macht uitoefenen: door te kiezen op welke partij we stemmen, welke producten we kopen en via welke platforms we dat doen. In organisaties wordt aan medewerkers meer of minder macht toebedeeld, veelal gekoppeld aan hun functie of rol.
Met macht komt verantwoordelijkheid. Door je machtige functie of rol in de organisatie integer uit te oefenen kun je het grotere dienen. Met macht komt ook verleiding. Je kunt je te zeer identifceren met je functie of rol, het idee krijgen dat je recht hebt op de privileges en je eigenbelang vooropstellen.
Met macht komt ook verleiding
Je zou kunnen denken dat deze machtskwestie vooral speelt onder bestuurders en managers, dat je als organisatieadviseur machteloos bent. In het themanummer van de M&C Quarterly over macht, waarschuwt Oscar David ons dat het risico op verslaving aan macht ook geldt voor de organisatieadviseur. De verleiding geldt voor ons evenzeer. Daarom, zegt hij, moeten we onze relatie tot macht zuiveren. Dat stelt ons in staat om als integere adviseur macht en waar nodig tegenmacht uit te oefenen.
Deze tekst verscheen eerder als redactioneel van de M&C Quarterly 2, 2019